- Po czym rozpoznać Unixa?
- Kot przebiegający po klawiaturze wpisuje poprawną komendę...
                       /* nadesłał: Grzegorz Mucha, IS 2012 */

Samodzielnie należy przed tym laboratorium przygotować:

• praca z man,
• przeczytać artykuł Korzystanie z dokumentacji GNU/Linux
• przeanalizować w jaki sposób wyglądają strony man, z jakich części się składają?

• Pliki programów są przechowywane w systemie plików.
• Każdy plik programu w systemie ma nazwę (case sensitive).
• Program jest uruchamiany przez powłokę poprzez podanie nazwy jego pliku.
• Powłoka zapewnia mechanizmy kontroli pracy uruchamianych zadań (ang. job), programów.
• Powłoka zapewnia mechanizmy przekazywania wyników pracy zadań.

• Polecenia mogą przyjmować argumenty.
• Argumenty mogą być obowiązkowe (np. nazwa pliku) lub opcjonalne (tzw. opcje).
• Niektóre opcje przyjmują dodatkowe argumenty (obowiązkowe, lub opcjonalne).
• Nazwy opcji maja format długi i krótki.
• Argumenty są case sensitive.
• Spis opcji programu jest podany w man lub przez opcje

  -h|--help

• Kolejność można zmieniać, przestawianie
• opcje można scalać.

Format długi, krótki:

ls -a ; ls --all

Przestawianie:

ls -a -l ; ls -l -a

Argumenty:

ls --ignore=\*.png ; ls -I \*.png

Scalanie:

DOBRZE:

ls -al ; ls -la ; ls -alI \*.png

ŹLE!!!

ls -Ila \*.png

System plików ma strukturę drzewiastą:

/
/bin
/bin/bash
/home
/home/gjn
/home/gjn/plik
/home/gjn/katalog/plik

• Jest zawsze tylko jedna taka struktura podczas pracy systemu.
• W związku z tym zawsze jest bezwzględny początek / systemu plików.
• Inne systemy mogą być włączane jako kolejne gałęzie.
• Katalog bieżący: . katalog nadrzędny ..
• Katalog jest plikiem!

• Wszystkie pliki i katalogi mają nazwy będące ciągami znaków alfanumerycznych.
• Nazwy mogą być długie i są case sensitive.
• Katalogi rozdziela się znakiem / (ang. slash).
• Ścieżka dostępu to nazwa pliku pozwalająca na jego umiejscowienie.
• Pełna (bezwzględna) ścieżka określa jego położenie względem początku drzewa, zaczyna się od /, np. /etc/X11/XF86config.
• Względna ścieżka określa położenie względem katalogu bieżącego.
• ~user oznacza katalog domowy użytkownika user (mechanizm na poziomie powłoki, nie systemu plików!)

• cp kopiowanie
• mv przenoszenie, zmiana nazwy
• rm usuwanie
• touch zakładanie pustego, modyfikacja daty
• file typ pliku

• cd zmiana bieżącego
• pwd podanie bieżącego
• mkdir zakładanie
• rmdir usuwanie (pustego!)
• ls pokazywanie zawartości
• du pokazywanie objętości (również pliku)

W nazwach plików do których użytkownik odwołuje się w powłoce można używać 2 znaków specjalnych, które zastępują ciągi znaków w nazwie pliku (ścieżce dostępu):

• znak ? zastępuje dokładnie jeden znak,
• znak * zastępuje ciąg znaków o dowolnej (w tym zerowej) długości.

• Każdy plik ma określone prawa dostępu regulujące jaki dostęp mają do niego użytkownicy.
• Podstawowe atrybuty pliku określają możliwości jego:
  • odczytu read
  • zapisu write
  • uruchamiania execute

• Każdy plik ma właściciela i jest przypisany do grupy właścicieli.
• Z tego punktu widzenia użytkownicy systemu dzielą się na:
  • właściciela user
  • grupę właścicieli group
  • pozostałych użytkowników others

(others = all - user - group)

Wynik polecenia ls -l:

  -rwxrwxrwx N uzytkownik grupa rozmiar data nazwa

Prawa dostępu

   -   rwx   rwx   rwx
  TYPE USER GROUP OTHERS

Typy plików: TYPE: - d b c l p s

Przykład:

$ ls -l cruise
-rw-r--r-- 1 tom staff 683 Jul 4 2000 cruise
$ ls -l /tmp/cruise
-rwxr-xr-x 1 tom staff 783 Jul 4 2000 /tmp/cruise

• SUID - set user id - pozwala na uruchomienie programu z prawami właściciela tego pliku

$ ls -l /usr/bin/passwd 
-rwsr-xr-x 1 root root 31704 lis 14 15:41 /usr/bin/passwd

• SGID - set group id - pozwala na uruchomienie danego pliku z prawami grupy tego pliku
• SGID - set group id - w przypadku katalogu, sprawia, że nowotworzone pliki, należą do tej grupy, do której należy katalog, a nie do grupy z uprawnieniami której pracuje użytkownik
• sTicky bit - pliki w katalogu z ustawionym sticky bit mogą być usuwane lub zmieniane tylko przez właściciela danego pliku lub katalogu

$ ls -l | grep tmp
drwxrwxrwt  22 root root 12288 lis 14 15:41 tmp

• Prawa dostępu zmienia się przy pomocy polecenia chmod (ang. change mode):

chmod prawa nazwa_pliku

• gdzie prawa: ugoa +-= rwx [, ugoa +-= rwx]
• Na przykład:

chmod u+r cruise; chmod u-w cruise
chmod g+x,o-r cruise
chmod u+s,g+s,+t tmp/

• administrator może zmieniać właściciela chown i grupę chgrp pliku.

r=4, w=2, x=1
su=4, sg=2, t=1
chmod NNNN plik

na przykład:

chmod 755 plik
chmod u=rwx,g=rx,o=rx plik
chmod 644 plik
chmod u=rw,g=r,o=r plik
chmod 44 plik
chmod 0044 plik

$ umask 
0022
$ umask -S
u=rwx,g=rx,o=rx
$ touch nowy1 ; ls -l nowy1 
-rw-r--r--  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:39 nowy1
$ umask 700 ; touch nowy2 ; ls -l nowy2
----rw-rw-  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:40 nowy2
$ umask 077 ; touch nowy3 ; ls -l nowy3
-rw-------  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:40 nowy3
$ umask 000 ; touch nowy4 ; ls -l nowy4
-rw-rw-rw-  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:40 nowy4

• write → zapis do katalogu
• read → odczyt zawartości (spisu plików!), możliwość wykonania ls
• execute → dostęp do zawartości (plików), możliwość wykonania cd

Przykład:

$ chmod a=rx katalog
$ ls katalog
plik
$ cd katalog
$ cd ..
$ chmod a=r katalog ; ls katalog 
plik
$ cd katalog 
sh: cd: katalog: Permission denied
$ chmod a=x katalog ; cd katalog
$ ls
ls: .: Permission denied

chown user  plik
chgrp grupa plik

Zmienić właściciela może tylko root.

• są wskaźnikami, skrótami do plików,
• pozwalają na udostępnianie pliku pod różnymi nazwami, w różnych katalogach,
• tworzenie przy pomocy ln -s:

    ln -s plik dowiazanie

• polecenie ls -L wyświetla pliki na które wskazuje link symboliczny.
• bez opcji -s → dowiązania sztywne,
• liczba dowiązań sztywnych do pliku to N w ls -l

  -rwxrwxrwx N uzytkownik grupa rozmiar data nazwa

Jest to program do zarządzania plikami. Obsługuje się go podobnie jak inne typu „commander”. Dodatkowo:

• zmiana praw dostępu: Ctrl+X c
• dostęp do klawiszy Fn przez ESC n
• lynx-like motion w konfiguracji
• wiele innych możliwości…

Z MC dostępney jest edytor mcedit.

• sprawdzić w manualu opis poleceń ls(1) cp(1) mkdir(1) rm(1)
• jakie opcje tych poleceń wyświetlają opis argumentów?
• w przypadku ls przetestować działanie opcji l a A F d R, w przypadku mkdir opcji p m, dla rm f i R
• dla poznanych powyżej opcji przetestować przestawianie i łączenie
• znaleźć opcje ls, które przyjmują argumenty; przetestować je; na co należy zwrócić uwagę przy scalaniu?
• należy sprawdzić, czy nie są zdefiniowane aliasy zmieniające pracę używanych poleceń (polecenie un/alias)
• przy czytaniu manuala można przełączyć sesję na pracę w języku polskim przy pomocy export LANG=pl_PL.UTF-8 (o ile jest dostępny), można też spróbować ustawić inne języki, np. fr_FR, czy de_DE.

• prztestować działanie wszystkich poznanych poleceń do obsługi plików i katalogów
• jak przejść do katalogu domowego na różne sposoby?
• w katalogu domowym założyć taką strukturę katalogów i plików:

    unix/
    unix/lab2/
    unix/lab2/alfa/
    unix/lab2/alfa/one
    unix/lab2/beta/
    unix/lab2/beta/two
    unix/lab2/beta/prima/
    unix/lab2/beta/prima/three

Pliki należy zakładać przy pomocy jednego z poleceń:

    echo "jakis napis" > plik
    touch plik

Wynik można sprawdzić przy pomocy tree.

• poruszając sie po stworzonej strukturze należy przetestować działanie poleceń cd i pwd wykorzystując bezwzględne i względne ścieżki dostępu, a tym katalogi specjalne . i ..
• przetestować działanie metaznaków (gwiazdka, pytajnik) z poleceniem ls w katalogu /usr/bin
• jak przejść do katalogu poprzedniego?
• jak przejść do katalogu domowego podanego użytkownika?

• przeczytać podręcznik do chmod i sprawdzić sposób działania polecenia
• przetestować zmiany praw dostępu na plikach stworzonych w strukturze unix/lab2
  • odczyt testować przy pomocy cat plik
  • zapis przy pomocy echo „cos” » plik
  • uruchamianie przy pomocy ./plik
• wykonać ćwiczenie podobne do powyższego, tak aby obserwować wpływ zmiany praw dostępu na możliwości dostępu do plików drugiej osoby
• prawa dostępu na katalogach - ćwiczenie należy wykonywać w parach, próbując czytać pliki w katalogach drugiej osoby: czym różni się read od execute? sprawdzić działanie pwd, ls i cd przy różnych kombinacjach tych praw (szczególnie: tylko read, tylko execute)
• opcja -R polecenia chmod powoduje rekursywną zmianę praw dostępu do zawartości katalogu.
• jakie muszą być spełnione warunki aby użytkownik A mógł tworzyć katalogi w katalogu, który należy do użytkownika B, a co wystarczy do zapisu plików w katalogu?
• prawa numeryczne: sposób działania i użycie; czym się różnią od symbolicznych?
• numeryczne prawa dostępu a polecenie umask, sprawdzić działanie dla różnych wartości.
• oglądnąć bity SUIG/sTicky na plikach/katalogach:

    ls -ld /tmp
    ls -l  /usr/bin/passwd
    

• przeczytać opis do ln(1)
• stworzyć dowiązania symboliczne do plików przy pomocy ln -s

    ln -s plik dowiazanie

• co się dzieje przy czytaniu, zapisywaniu, uruchamianiu dowiązania?
• co przy jego usuwaniu?, a co przy usuwaniu samego pliku?
• sprawdzić działanie dowiązań do katalogów; jak działa pwd, co dają opcje P L

Uruchomić Midnight Commander, mc i zmienić prawa dostępu do wybranego pliku Ctrl+X c.

Automatyczne generowanie listy obecności o poranku:

gjn:~$ who|awk '{print $1;}'|sort|uniq|xargs -i"{}" grep "{}" /etc/passwd|cut -d : -f5|cut -d, -f1|awk '{print $2,$1;}' |sed s/\ /,/g |sort >unix08-0800.cvs

Jak założyć swoją stronę domową na serwerze student?

$ cd
$ mkdir public_html
$ echo "to jest test strony uzytkownika: $USER" > public_html/index.html
$ chmod o+x .
$ chmod u+rwx,g=,o=x public_html
$ chmod a+r public_html/index.html